Hầu hết trẻ em đều nói dối, chỉ là xảy ra ở thời điểm nào mà thôi. Tuy nhiên, bất kỳ bậc cha mẹ nào lần đầu tiên phát hiện con nói dối cũng đều mang tâm trạng giống nhau, ngạc nhiên lẫn lo lắng. Học cách nói dối là một phần trong quá trình phát triển của một đứa trẻ. Vấn đề quan trọng là làm sao để chúng ta truyền tải thông điệp “tầm quan trọng của sự trung thực” tới trẻ một cách hiệu quả nhất.
Tại sao bé nói dối?
Trẻ em nói dối vì nhiều lí do, tùy thuộc vào hoàn cảnh và động lực của chúng. Trẻ có thể nói dối để:
- Che đậy một việc làm sai trái nào đó với hy vọng tránh hậu quả, hay sự trừng phạt.
- Đơn giản là tò mò, muốn thăm dò, thử nghiệm xem phản ứng của cha mẹ như thế nào? Kiểu như: xem cha mẹ có phát hiện ra rằng chúng đang nói dối hay không hay biết đâu cha mẹ sẽ tin răm rắp?!
- Phóng đại một câu chuyện, hoặc chỉ muốn gây ấn tượng với người khác.
- Nhằm gây sự chú ý, thậm chí ngay cả khi trẻ nhận thức được người nghe đã biết sự thật câu chuyện.
- Đôi khi trẻ nói dối để đạt được những gì chúng muốn từ một người nào đó. Ví dụ, trẻ nói với bà ngoại “Mẹ cho phép cháu được ăn socola trước bữa ăn tối”. Sự thật là mẹ không cho phép.
Khi nào thì trẻ bắt đầu nói dối?
- Trẻ học cách nói dối từ khi còn rất nhỏ. Có thể 3 tuổi là trẻ đã biết nói dối. Đây là độ tuổi trẻ bắt đầu tự tìm hiểu thế giới xung quanh, đôi khi người lớn khó có thể biết được chúng đang nghĩ gì. Động cơ nói dối của trẻ ở độ tuổi này thường đi kèm mục đích là nhằm tránh khỏi rắc rối hoặc che đậy việc làm sai trái.
- Trẻ nói dối nhiều hơn ở độ tuổi 4 - 6 tuổi. Theo đó, kỹ năng nói dối trở nên điêu luyện hơn. Trẻ có thể sử dụng ngôn ngữ cơ thể như là một “công cụ” hỗ trợ đắc lực cho mỗi lần nói dối, đôi khi trẻ như một diễn viên tài tình. Nhưng khi bị buộc giải thích rõ hơn câu chuyện thì trẻ sẽ dễ dàng rơi vào bẫy của người lớn. Chính lời nói của trẻ sẽ tố cáo rằng “tôi đang nói dối”. Nhiều nghiên cứu cho thấy, trẻ 4 tuổi thường nói dối 2 giờ một lần; còn trẻ 6 tuổi thì cứ 90 phút chúng lại nói dối 1 lần.
- Khi trẻ đến tuổi đi học, tần suất nói dối dày đặc hơn và chúng thực hiện hành vi nói dối thuyết phục hơn. Câu chuyện mà chúng “bịa” ra cũng công phu, phức tạp hơn. Một phần là nhờ vốn từ vựng của trẻ ngày càng phong phú, cộng thêm trình độ “đọc” – “hiểu” được suy nghĩ của người khác tương đối tốt.
- Tám tuổi, trẻ có thể nói dối thành công mà không bị phát hiện.
Làm gì khi phát hiện trẻ nói dối?
- Hãy thường xuyên nhấn mạnh tầm quan trọng của sự trung thực trong chính gia đình của bạn.
- Bạn nên thường xuyên nói với trẻ rằng, cha mẹ luôn đánh giá cao những lời nói thật và cha mẹ không thích con nói dối. Thi thoảng, bạn hãy thử nói: “Khi con không cho ba mẹ biết sự thật, ba mẹ sẽ cảm thấy rất buồn và thất vọng”.
- Bạn cũng có thể kể hoặc cho trẻ đọc những cuốn sách, những câu chuyện nêu cao tinh thần, tầm quan trọng của sự trung thực. Truyện ngụ ngôn “ Chú bé chăn cừu” là một câu chuyện ý nghĩa giúp con bạn nhận ra rằng, nói dối có thể làm hại tới chúng.
- Nói chung, tốt hơn cả là dạy cho trẻ hiểu được giá trị của việc nói thật. Thay vì la mắng, trừng phạt, hãy cố gắng thường xuyên khen ngợi trẻ mỗi khi chúng nói thật, dù đôi lúc phải mất thời gian dài để đạt được điều này.
Một số “mẹo” khuyến khích trẻ trung thực
- Nếu trẻ kể cho bạn nghe một câu chuyện theo trí tưởng tượng của chúng, bạn có thể lắng nghe và hưởng ứng. Trí tưởng tượng phong phú cũng là yếu tố quan trọng trong quá trình phát triển của trẻ. Ví dụ, con bạn khoe: Con là một siêu anh hùng. Bạn có thể tiếp câu chuyện bằng cách hỏi lại trẻ: Thế quyền năng của con là gì? Hay trẻ cũng có thể giải thích khi một món đồ chơi bị hỏng bằng cách “bịa” chuyện: “Mẹ ạ, có một người đàn ông đến nhà mình và phá nó”. Bạn nên giả vờ hỏi “Tại sao con không mời chú ấy vào nhà mình chơi và ăn cơm tối?”. Tiếp tục câu chuyện lâu hơn một chút cho đến khi trẻ “thú nhận”. Bằng cách này, bạn phát hiện ra lời nói dối và sau đó dạy cho con bài học về sự trung thực mà không cần roi vọt, hay bất kỳ hình thức kỷ luật nào.
- Giúp con bạn tránh phải rơi vào tình huống buộc chúng phải nói dối. Chẳng hạn, khi thấy con làm đổ sữa. Nếu bạn nói với trẻ: Có phải con làm đổ sữa không? Sợ gặp rắc rối, chắc chắn trẻ sẽ chối nhem nhẻm là không. Để tránh tình trạng này, bạn có thể nói : Ồ, đó chỉ là một tai nạn. Con mau lấy khăn lau sạch sữa đi nhé.
- Khi con bạn làm việc gì đó sai trái và thú nhận, bạn nên khen trẻ, kiểu như: Ba mẹ rất vui khi con nói cho ba mẹ biết sự thật. Ba mẹ rất yêu con vì con là người trung thực”. Điều này rất quan trọng, con bạn cảm nhận được bạn luôn lắng nghe và tin tưởng chúng. Và vì thế chúng sẽ sẵn lòng chia sẻ tất cả với bạn, ngay cả khi chúng làm việc sai trái.
- Cố gắng tránh “tố’, hay gọi trẻ là “kẻ nói dối”. Việc gán biệt danh như thế sẽ ảnh hưởng đến lòng tự trọng của trẻ, chỉ khiến trẻ nói dối nhiều hơn mà thôi. Thậm chí với biệt danh này vô tình làm cho trẻ tin rằng chúng là một kẻ nói dối, chúng sẽ giữ đức tính tiêu cực và tiếp tục phát huy.
Khi nào thì bạn cần phải biết sự thật?
- Đó là khi trẻ nói dối để giữ bí mật hoặc bảo vệ ai đó. Chẳng hạn, khi một đứa trẻ bị lạm dụng bởi người lớn, chúng thường nói dối để bảo vệ người đó, hoặc chúng sợ sẽ bị trừng phạt nếu nói ra. Với những trường hợp nghiêm trọng như thế này, nếu nghi ngờ trẻ nói dối, hay che giấu điều gì đó, bạn nên:
+ Tạo niềm tin vững chắc, đưa ra nhiều bằng chứng đảm bảo để trẻ tin rằng chúng sẽ an toàn nếu nói ra sự thật.
+ Thuyết phục trẻ để chúng tin rằng bạn có thể làm mọi việc tốt hơn.
+ Ngoài ra, bạn có thể nhờ sự giúp đỡ từ bác sĩ, nhà tâm lý... để được nghe những lời khuyên bổ ích nhất.
Khi lời nói dối là lời nói dối chân thật
“White lies” là cụm từ để chỉ những lời nói dối vô hại, nói với ý tốt; nói dối với mục đích để bảo vệ những cảm xúc của người khác. Một nghiên cứu cho thấy, trẻ lên 3 đã có thể “nói dối vô hại”. Việc “nói dối vô hại” ở trường hợp này thường được ba mẹ trẻ dạy dỗ, huấn luyện trước đó. Ví dụ, khi trẻ nhận được món quà, ba mẹ thường khuyến khích trẻ nói con rất thích nó. Nhưng một số trẻ vẫn nói những suy nghĩ thật của chúng, nếu không thích trẻ sẽ nói không thích.
Lên bậc tiểu học, trẻ bắt đầu khá “thành thạo” trong việc “nói dối vô hại” để bảo vệ tình cảm bạn bè chẳng hạn.
Khi cha mẹ “nói dối vô hại”
Một số lời nói dối của ba mẹ có thể giúp bảo vệ sự ngây thơ của một đứa trẻ, thúc đẩy sự sáng tạo, hoặc dạy chúng những kỹ năng xã hội quan trọng. Có những bậc cha mẹ giả vờ cùng con tin vào Quỷ Sa Tăng, Nàng Tiên Răng, cùng con chơi các trò chơi tìm nàng tiên trong vườn. Hay vào ngày Lễ Giáng sinh, các bậc cha mẹ đặt những món quà trong bít tất, dưới gốc thông, trên đầu giường và bảo với con đó là quà của ông già Noel...
Mặc dù những lời nói dối vô hại không có nhiều tác dụng tiêu cực nhưng bạn nên hạn chế sử dụng. Vì đối với trẻ, sự khác biệt giữa một lời nói dối và một lời “nói dối vô hại” không rõ ràng lắm. Nếu để trẻ phát hiện bạn đang nói dối sẽ dẫn đến sự nghi ngờ và thiếu niềm tin của trẻ đối với bạn. Ví dụ, vì bận việc quên mua kẹo cho con, bạn nói “Ba mẹ không thể mua kẹo cho con được vì quên mang tiền”. Nhưng nếu tình cờ trẻ thấy ví bạn còn tiền, trẻ sẽ cho rằng bạn đang lừa chúng.
Vì vậy, muốn trẻ không nói dối thì người lớn cũng không nên nói dối trước mặt trẻ.
Thông tin thêm
Trẻ em muốn tự thân làm mọi việc. Chúng thích thổi phồng câu chuyện, hoặc thêm thắt cho câu chuyện trở nên ly kì hơn, “hương vị” hơn. Thực tế, trí tưởng tượng thực sự quan trọng đối với quá trình phát triển của trẻ, đặc biệt là trẻ dưới 4 tuổi. Vì thế, không nên xem những câu chuyện nhuốm màu tưởng tượng của trẻ như một lời nói dối.
Ngọc Thao
0 comments :
Đăng nhận xét